Jakie jest znaczenie kategorii?
Na co dzień używamy kategorii, by uporządkować nasz świat oraz nasze myśli. Alejki w supermarkecie, szuflady w naszej szafie, książki w bibliotece są zaaranżowane i poukładane w oparciu o kategorie. Nasza zdolność rozumienia kategorii sprawia, że łatwiej i sprawniej odnajdujemy to, czego szukamy.
Również słowa w naszym mózgu są przechowywane w oparciu o kategorie. Tworzą się sieci pojęć. W obrębie tych sieci słowa są połączone znaczeniowo, przez co są szybciej rozumiane i tworzone. W uszkodzonym mózgu sieci te mogą zostać zerwane, co spowalnia myślenie, mowę czy rozumienie.
Czy kategoryzacja pomaga nam uczyć się nowych rzeczy?
Kategorie usprawniają uczenie się, zapamiętywanie oraz utrwalanie nowych informacji. Nowo poznana osoba może zostać przypisana odpowiedniej kategorii w naszej pamięci, zgodnie z tym gdzie została poznana, jaką odgrywa dla nas rolę lub kto ją nam przedstawił.
Jak kategorie pomagają nam porządkować nasze słowa oraz nasz świat?
Uczymy się nowych słów wnioskując z kontekstu, a następnie integrujemy je z naszą wewnętrzną siecią słów, z wyrazami podobnymi czy przeciwstawnymi danemu słowu. Kiedy próbujemy użyć słowa, możemy najpierw uzyskać dostęp do kategorii, a następnie dopasować najdokładniejszą nazwę.
Kiedy kategorie zawodzą?
Osoby po udarach czy urazach mózgu, mające trudności z mówieniem, często mają problemy z kategoriami, a przez to mają większe trudności ze znalezieniem słowa, którego szukają.
To co dla zdrowego człowieka jest intuicyjne, dla osoby z afazją nie jest. Terapeuta powinien ocenić zdolność odnajdywania czy nazywania kategorii i w razie potrzeby rozpocząć ukierunkowaną terapię. Odbudowanie zdolności klasyfikowania pojęć czy obiektów jako należących do danej kategorii jest ważnym elementem rehabilitacji.
W bardziej zaawansowanym stadium terapii, należy nie tylko odnajdywać kategorię, ale również wymienić pojęcia czy rzeczy należące do zadanej kategorii. Umiejętność płynnego wymieniania członków kategorii jest powszechnym narzędziem diagnostycznym. Neurologopeda prosi pacjenta, aby w ciągu jednej minuty wymienił wszystkie zwierzęta, jakie może sobie przypomnieć, następnie porównuje wyniki z normami dla populacji ogólnej. Jest to test płynności słownej.
Typowy zakres to 15–20 zwierząt na minutę, ale jest to zmienne w zależności od płci, wykształcenia i wieku osoby badanej.
Większość ludzi prawdopodobnie wymieni na początku psa i kota, potem pewnie inne domowe zwierzęta, następnie zwierzęta gospodarskie takie jak krowa, koń, świnia. Dzieje się tak dlatego, że niektóre kategorie dzielą się na podkategorie. W przypadku zwierząt będą to np. zwierzęta domowe, gospodarskie, dzikie, ptaki, ssaki, ryby itp. Strategia przeszukiwania podkategorii jest bardzo skuteczna i trzeba ją odbudować u osób z afazją.
Jak wykorzystać kategoryzację w procesie odbudowania mowy czy rozumienia w afazji?
Przedstawiam przykłady ćwiczeń, które pomogą wzmocnić rozumienie kategorii. Opiekun może wykonywać je z chorym przy pomocy przedmiotów codziennego użytku (sztućce, naczynia, artykuły higieniczne, ubrania, kosmetyki, przyprawy, książki itp.) albo obrazków, zdjęć, samodzielnie wykonanych rysunków. Jeśli osoba z afazją czyta ma zachowaną zdolność czytania, wystarczą kartoniki z napisami. Poniżej można kupić gotowe karty prac do wydruku lub pobrać kilka bezpłatnych stron.
- Nazwij kategorię – terapeuta pyta: do jakiej kategorii należy “pies”, do jakiej kategorii należy “róża”, do jakiej kategorii należy “krzesło" itp?
- Odszukaj rzecz należącą do kategorii – terapeuta pyta: które z wymienionych rzeczy należą do kategorii “Zwierzęta” - jabłko, lew czy krzesło?
- Dodaj jedną rzecz, która należy do tej samej kategorii – terapeuta pyta: pies, koń, lew - co jeszcze należy do tej samej kategorii?
- Która rzecz nie należy do kategorii – terapeuta pyta: które z wymienionych nie pasuje do kategorii – pies, koń, lew, jabłko?
- Wymień kilka rzeczy należące do zadanej kategorii – terapeuta prosi: Wymień nazwy 4 owoców
Źródło: https://tactustherapy.com/importance-of-categories/
